Φιλόσοφος της αρχαιότητος,γεννηθείς εις τα Άβδηρα τηςΘράκης μεταξύ των ετών 470-460π.Χ. Ό,τι γνωρίζομεν περί τουΔημοκρίτου του Άβδηρίτοι οφείλεται κυρίως εις τον πολύμεταγενέστερον τούτουσυγγραφέα των βίων των φιλοσόφων Διογένην τον Λαέρτιον. Καιάλλαι όμως ελάχισται μαρτυρίαι εκσωζόμενων αποσπασμάτωναρχαίων συγγραφέων μας παρέχουν στοιχεία περί της ζωήςκαι των έργων του Δημοκρίτου. Εκ των σωζόμενων πληροφοριών δενείναι δυνατόν να μορφωθή σαφής γνώμη περί του βίου και του έργουτου Δημοκρίτου διότι εις τας διασωθείσας ειδήσεις υπάρχουν ενίοτε αντιθέσεις και αντιφάσεις. Παρά ταύτα όμως δι' εν πράγμα δεν υπάρχειαντίθεσίς τις ή αντίφασις: ως προς το ότι δηλαδή ο Δημόκριτος ήτο μία μεγαλοφυΐα.
Παραθέτομεν περί τούτου ό,τι αναφέρει ο Διογένης ο Λαέρτιος: ΟΔημόκριτος ο Αβδηρίτης ήτο υιός του Ηγησιστράτου ή του Αθηνοκρίτουή, κατ' άλλους, του Δαμασίππου· μερικοί μάλιστα υποστηρίζουν ότικατήγετο εκ Μιλήτου.
Ούτος ήκουσε μαθήματα μερικών μάγων και Χαλδαίων, τους οποίουςαφήκεν ο Ξέρξης εις την πατρίδα του ως επόπτας όταν διήρχετο εκείθεν.Από τους μάγους και τους Χαλδαίους έμαθεν, ενώ ακόμη ήτο εις παιδικήνηλικίαν, θεολογίαν και αστρολογίαν. Κατόπιν έγινε μαθητής τουΛευκίππου και του Αναξαγόρου του τελευταίου τούτου ήτο 40 έτηνεώτερος. (Είναι αυτονόητον ότι αι πληροφορίαι περί μαθητείας τουΔημοκρίτου πλησίον ξένων σοφών προέρχονται εκ μεταγενεστέρων καιείναι όλως αναξιόπιστοι και αναληθείς). Οι συγγραφείς Δημήτριος καιΑντισθένης αναφέρουν ότι επεσκέφθη την Αίγυπτον, όπου εδιδάχθηγεωμετρίαν, την Περσίαν (τους Χαλδαίους), την Ερυθράν θάλασσαν,όπου ήκουσε μαθήματα από τους γυμνοσοφιστάς, τας Ινδίας και τηνΑιθιοπίαν. Επίσης οι ίδιοι συγγραφείς αναφέρουν ότι είχεν άλλους δύοαδελφούς και ότι διένειμαν ούτοι την πατρικήν περιουσίαν, τουΔημοκρίτου λαβόντος το μικρότερον, εις μετρητά όμως, μέρος αυτής,προκειμένου δια των χρημάτων τούτων να επιχείρηση ούτος το ταξίδιόντου. Ο Δημήτριος προσθέτει ότι το μερίδιον τού Δημοκρίτου ανήλθεν εις100 τάλαντα, τα οποία έξώδευσεν όλα κατά το ταξίδιόν του. Ο ίδιοςαναφέρει ότι, ως νομίζεται, επεσκέφθη και τας Αθήνας. Επειδή από τοσχετικόν χωρίον του Δημητρίου (κατά τον Λαέρτιον) έχει δημιουργηθήσύγχυσις σχετικώς, προς τον Δημόκριτον, αναγράφομεν επί λέξεί τους λόγους του Διογένους του Λαέρτιου:
«Δοκεῖ δὲ φησὶ (ὁ Δημήτριος) καὶ Ἁθήναζε ἐλθεῖν καὶ μὴσπουδάσαι γνωσθῆναι δόξης καταφρονῶν καὶ εἰδέναι μὲν Σωκράτη,ἀγνοεῖσθαι δὲ ὑπ' αὐτοῦ· ἦλθον γὰρ, φησίν, εἰς Ἀθῆνας καὶ οὔ τιςμὲ ἔγνωκεν»
(φαίνεται δε, λέγει, ότι επεσκέφθη και τας Αθήνας και ότι δενενδιεφέρθη να γίνη γνωστός, καταφρονών την δόξαν, και ότι εγνώρισεμεν τον Σωκράτην ηγνοείτο όμως ΰπ' αυτού διότι, λέγουν ότι είπεν, ήλθονεις τας Αθήνας και ουδείς με εγνώρισε). Δηλαδή κατώρθωσε ναπαραμείνη άγνωστος τη βουλήσει του και δεν είναι αληθές ότιπεριεφρονήθη ως υλιστής, ως κάκιστα πιστεύεται μέχρι σήμερον εκ κακήςερμηνείας του σχετικού χωρίου.
Εάν, εν συνεχεία. λέγει ο Λαέρτιος, το έργον το αποδιδόμενον εις τονΠλάτωνα: «Ἀντερασταὶ» είναι γνήσιον τότε κατά τον Θράσυλλον,εκδότην των συγγραμμάτων του Πλάτωνος (ζήσαντα επί της εποχής τουαυτοκράτορας Τιβερίρυ) το τρίτον πρόσωπον, το μη επονομαζόμενον,είναι ο Δημόκριτος, όστις διελέγετο προς τον Σωκράτην περί φιλοσοφίας. 'Ήτο δε εις την φιλοσοφίαν πένταθλος· διότι εγνώριζε φυσικά, ηθικά,μαθηματικά, εγκυκλίους λόγους και είχε πείραν όλων των τεχνών.
Ο Δημήτριος ο Φαληρεύς υποστηρίζει ότι ο Δημόκριτος δεν επεσκέφθητας Αθήνας και θεωρεί τούτο ως απόδειξιν της αρετής του Δημοκρίτου, οόποιος «ὑπερεφρόνησε τοσαύτης πόλεως», μη επιθυμών να λάθηδόξαν εκ της πόλεως, άλλά δια τής αξίας του, να δώση δόξαν, ειςοιανδήποτε πόλιν και αν έμενε.
Ο Θράσυλλος λέγει ότι ήτο οπαδός του Πυθαγόρου και τωνΠυθαγορικών. Ο Αντισθένης ισχυρίζεται περιττού Δημοκρίτου ότι, ότανεπέστρεψεν από το επιστημονικόν ταξίδιόν του, ετρέφετο από τοναδελφόν του Δάμασον. Επειδή όμως, σύμφωνα με τον νόμον τωνΑβδήρων, ο καταναλίσκων την πατρικήν περιουσίαν δεν εδικαιούτοταφής εις τα Άβδηρα, ο Δημόκριτος ανέγνωσεν εις τους συμπολίτας τουτο έργον του «Μέγας Διάκοσμος», το σπουδαιότερον τωνσυγγραμμάτων του και ούτω εγένετο δι' αυτόν εξαίρεσις. Επί πλέον δεέλαβε δια το έργον του αυτό 500 τάλαντα και εστήθησαν προς τιμήν τουεις την πατρίδα του χάλκινοι ανδριάντες του και όταν απέθανεν ετάφη δημοσία δαπάνη.
Ο Αριστόξενος λέγει ότι ο Πλάτων κάποτε ηθέλησε να καύση τασυγγράμματα του Δημοκρίτου, όσα ηδυνήθη να συλλέξη, και ότι οιπυθαγόρειοι Αμυκλάς και Κλεινίας τον απέτρεψαν, λέγοντες ότι δεν θαφέρη κανένα αποτέλεσμα, επειδή πολλοί άλλοι έχουν τά συγγράμ.ματατου Δημοκρίτου.
Ο Πλάτων ουδαμού εις τα έργα του μνημονεύει τον Δημόκριτον, ουδέεις τας περιπτώσεις εις τας οποίας θα έπρεπε να τον αντίκρουση, διότιεγνώριζεν ότι θα είχε να άγωνισθή προς τον άριστον εκ των φιλοσόφων.Εν συνεχεία ο Αριστόξενος λέγει ότι το έργον του Δημοκρίτου «ΜικρόςΔιάκοσμος» συνετάχθη 730 έτη μετά την άλωσιν της Τροίας.
Ο Έρμιππος λέγει ότι ο Δημόκριτος απέθανεν εις ηλικίαν 109 ετών καιμάλιστα κατά τον έξης τρόπον «Υπέργηρως ων ήτο ετοιμοθάνατος. Ηαδελφή του ελυπείτο πολύ, διότι ο θάνατος του αδελφού της θα συνέβαινεκατά τήν εορτήν των θεσμοφορίων, οπότε αύτη θα εξηναγκάζετο εκ τουθανάτου τούτου να μη εκτέλεση τα θρησκευτικά της καθήκοντα. ΟΔημόκριτος είπεν εις την αδελφήν του να έχη θάρρος και να τουπροσκομίζη καθημερινώς θερμούς άρτους. Φέρων τους θερμούς αυτούςάρτους εις την ρίνα του και αναπνέων τους θερμούς ατμούς, εκρατήθητρεις ημέρας ακόμη εις την ζωήν, έως ότου παρήλθεν η εορτή τωνθεσμοφορίων». Εν συνέχεια ο Ἐρμιππος παραθέτει τους έξης στίχους:
«Καὶ τὶς ἔφυ σοφὸς ὦδε, τὶς ἔργον ἔρεξε τοσούτον,
ὅσσον ὁ παντοδαής ἤνυσε Δημόκριτος:
Ὅς θάνατον παριόντα τρί’ ἥματα δώμασιν ἔσχεν
Καὶ θερμοῖς ἄρτων ἄσθμασιν ἔξένισεν».
(Ποιός εγέννηθη έδώ τόσον σοφός, ποίος έπραξε τοιούτον έργον ωσάναυτό το οποίον εξετέλεσεν ο παντογνώστης Δημόκριτος; ο όποιος, τονθάνατον ελθόντα·, τον εκράτησεν επί τρεις ημέρας εις τα δωιμάτιά του,προσφέρων εις αυτόν ως φιλοξενίαν αναπνοάς θερμών άρτων;).
Διασώζονται ακόμη διάφοροι λεπτομέρειαι του βίου του Δημοκρίτουυπό διαφόρων συγγραφέων, μεταγενστέρων του Διογένους του Λαέρτιου.
Κατά τον Σουΐδαν, όταν ο Δημόκριτος επανήλθεν έκ του επιστημονικούτου ταξιδιού εις Άβδηρα, συνέζησε με τους αδελφούς αυτού, τονΉρόδοτον και τον Δαμάστην, εγένετο άρχων των Αβδήρων και εις τηνσχολήν την οποίαν διηύθυνεν είχε μαθητάς μεταξύ άλλων τονμαθηματικόν Μητρόδωρο έκ Χίου και τον περίφημον γενόμενον ιατρόνΙπποκράτη. Ωνομάζετο δε ο Δημόκριτος Σοφία και Γελασίνος. Σοφία μενδια: την παντογνωσίαν του, Γελασίνος δε «διὰ τὸ γελᾶν πρὸς τὸκενόσπουδον τῶν ἀνθρώπων».
Κατά τον Αιλιανόν «Δημόκριτον τὸν Ἀβδηρίτην λόγος ἔχει τὰ τεἄλλα γενέσθαι σοφόν καὶ δὴ καὶ ἐπιθυμῆσαι λαθεῖν». (Λέγεται διάτον Δημόκριτον τον Αβδηρίτην, ότι ήτο κατά τα άλλα σοφός και μάλισταότι επεθύμει να ζη άγνωστος μεταξύ των ανθρώπων).
Και εκ δευτέρας δηλ. πηγής μετά τον Λαέρτιον, βεβαιούται ότι οΔημόκριτος ηρέσκετο να διάγη άγνωστος.
Περί των έργων του Δημοκρίτου ο Διογένης ο Λαέρτιος μάςπληροφορεί ότι ο Θράσυλλος κατέταξεν αυτά εις τετραλογίας, όπωςέκαμεν ούτος και δια τα έργα του Πλάτωνος. Εκ τούτων είναι :
Ηθικά: Ι. — 1) «Πυθαγόρης», 2) «Περὶ τῆς τοῦ σοφοῦδιαθέσεως», 3) «Περὶ τῶν ἑν Ἄδου», 4) «Τριτογένεια (δηλαδή τρίαπράγματα διέπουν τα ανθρώπινα).
II. ·— 1) «Περὶ ἀνδραγαθίας ή περῖ ἀρετής», 2) Ἀμαλθείης κὲρας», 3) «Περὶ εὐθυμίης», 4)' «Ὑπομνημάτων ήθικών ἡ γὰρ Εύεστὼ. . . οὐχ εύρίσκεται».
Φυσικά: III. — 1) «Μέγας διάκοσμος» (ο όποιος κατά τους μαθητάςτου Θεοφράστου είναι έργον του Λευκίππου), 2) «Μικρὸς διάκοσμος», 3)«Κοσμογραφία», 4) «Περὶ τῶν πλανήτων».
IV. — 1) «Περὶ φύσεως» πρώτον, 2) «Περὶ ανθρώπου φύσιως» (ήπερί σαρκός) δεύτερον, 3) «Περὶ νοῦ», 4) «Περὶ αἰσθησίων (ταὐτὰ τινες ὁμοῦ γράφοντες περὶ ψυχῆς ἐπιγράφουσι)».
V. — 1) «Περὶ χυμῶν», 2) «Περὶ χροῶν», 3) «Περὶ τῶν διαφερόντων ρυσμῶν», 4) «Περὶ ἀμειψιρυσμιῶν».
VI. —· 1) Κρατυντήρια (ὅπερ ἐστὶ έπικριτικὰ τῶνπροειρημένων)», 2) «Περὶ εἰδώλων ἤ περὶ Προνοίας», 3) «Περὶ λογικῶν κανὼν α β γ», 4) «Ἀπορημάτων».
Ασύντακτα έργα: 1) «Αἰτίαι οὐράνιαι», 2) «Αίτὶοι άέριοι», 3)«Αίτὶαι ἐπίπεδοι», 4) «Αἰτὶαι περὶ πυρὸς καὶ τὼν έν πυρί», 5) «Αἰτίαιπερὶ φωνῶν», 6) «Αἰτίαι περὶ σπερμάτων καὶ φυτῶν και καρπῶν», 7)«Αὶτίαι περὶ ζώων α β γ», 8) «Αἰτίαι σύμμικτοι», 9) «Περί τῆς λίθου».
(Κατά την γνώμην πολλών μελετητών των αποσπασμάτων τωναφορώντων τον Δημόκριτον, τ΄ ανωτέρω έργα του αναφέρονται εις : 1) την ουράνιον μηχανικήν, 2) την αεροστατικήν, 3) την στατικήν, 4) τηνθερμότητα και θερμοδυναμικήν, 5) την ακουστικήν, 6) την βιολογίαν, 7)την ζωολογίαν, 8) ανάμικτα, 9) την ορυκτολογίαν).
Μαθηματικά. VII : — 1) «Περὶ διαφορῆς γνώμης ἥ περὶ ψαύσιος(επαφής) κύκλου καὶ σφαίρας», 2) «Περὶ γεωμετρίης», 3) «Γεωμετρικῶν», 4) «Άριθμοί».
VIII : — 1 ) «Περὶ ἀλόγων γραμμῶν καὶ ναστῶν α β», 2)«Ἐκπετάσματα», 3) «Μέγας ἐνιαυτός ἤ Άστρονομίη, παράπηγμα», 4) «Ἅμιλλα κλεψύδραι(;)».
IX: — 1) «Ούρανογραφία», 2) «Γεωγραφία», 3) Πολογραφία», 4) «Ἀκτινογραφία».
Μουσικά. Χ: -— 1) «Περὶ ρυθμῶν καὶ ἁρμονίας», 2) «Περὶποιήσεως», 3) «Περὶ καλλοσύνης ἐπῶν», 4) «Περὶ εύφώνων καὶ δυσφώνων γραμμάτων».
XI: — 1) «Περὶ Ὁμὴρου ἤ ὀρθοεπείας καὶ γλωσςῶν», 2) «Περὶ άοιδῆς», 3) «Περὶ ρημάτων», 4) «Ὀνομαστικών».
Τεχνικά. XII: — 1) «Πρόγνωσις», 2) «Περὶ διαίτης ἤ διαιτητικόν», 3)«Ἰατρική γνώμη», 4) «Αἰτίαι περἰ ἀκαιριῶν καὶ ἐπικαιριῶν».
XIII:— 1) «Περὶ γεωργίας ἤ γεωμετρικόν», 2) «Περὶ ζωγραφὶας», 3) «Τακτικόν», 4) «Ὁπλομαχικόν».
Μερικοί, κατά τόν Δ. Λαέρτιον, αποδίδουν εις τον Δημόκριτον και τάέξης έργα : 1) «Περὶ τῶν ἐν Βαβυλῶνι ἱερῶν γραμμάτων», 2) «Περὶτῶν ἐν Μερόῃ», 3) «Ὠκεανοῦ περίπλους», 4) «Περὶ ἱστορίας», 5)«Χαλδαϊκός λόγος», 6) «Φρύγιος λόγος», 7) «Περὶ πυρετοῦ καὶ τῶνἀπὸ νόσου βησσόντων», 8) «Νομικά αἴτια», 9) «Χερνικά(;) ἤπροβλήματα».
Πάν ό,τι άλλο αναφέρεται ως έργον του Δημοκρίτου δεν ανήκει ειςαυτόν.
Διδασκαλία του Δημοκρίτου.
Έκτος διασωζομένων ελαχίστων αποσπασμάτων εξ έργων τουΔημοκρίτου, λαμβάνομεν γνώσιν της διδασκαλίας του και των θεωριώντου εκ χωρίων έργων του Αριστοτέλους, του Θεοφράστου, τουΕρμίππου, του Θρασύλλου, του Ιππολύτου, του Πλουτάρχου, τουΓαληνού και διαφόρων σχολιαστών, όπως του Σιμπλικίου και άλλων.
Η ατομική θεωρία του Δημοκρίτου κατά τον Διογ. Λαέρτιον: «Όλα ταπράγματα αποτελούνται από υλικά άτομα και κενόν. Υπάρχουν άπειροικόσμοι οίτινες έχουν γέννησιν και υπόκεινται εις φθοράν.Τίποτε δενγίνεται εκ του μη όντος και τίποτε δεν καταστρέφεται, ώστε να γίνη μηδέν(μηδέν τε ἐκ τοῦ μὴ ὄντος γίνεσθαι μηδέ εἰς τὸ μὴ ὄν φθείρεσθαι).Ταάτομα είναι άπειρα κατά το πλήθος, έχουν απειρίαν σχημάτων, διαστροβιλισμού δε έρχονται τα μεν εις επαφήν προς τα δε και ούτω γεννώνται ενώσεις, όπως το πυρ, το ύδωρ, ο αήρ, η γη διότι και ταύτααποτελούνται εξ ατομικών τίνων συστημάτων, δηλ. εκ διαφόρωνατόμων, άτινα είναι αναλλοίωτα. Και ο ήλιος και η σελήνη αποτελούνται εκτοιούτων ατόμων, ομοίως δε και η ψυχή του ανθρώπου (αποτελείται εκψυχικών ατόμων)· ο νους και η ψυχή είναι το ίδιον πράγμα. Οι άνθρωποιβλέπουν τα αντικείμενα επειδή εμπίπτουν εις τους οφθαλμούς των ταείδωλα των αντικειμένων. Τα πάντα γίνονται κατ' ανάγκην. Ο στρόβιλος(ή στροβιλισμός) είναι η αιτία τής γενέσεως των πάντων, ην καλείΑνάγκην. Ως ύψιστον αγαθόν τής ανθρωπινής ζωής δέχεται οΔημόκριτος την ευθυμίαν, ην καλεί Ευεστώ, (ίσταμαι καλώς, έχω καλώς)και η οποία δεν ταυτίζεται με την ηδονήν, άλλα σημαίνει την κατάστασινεκείνην, καθ' ην η ψυχή διάγει γαληνώς και ευσταθώς, μη ταρασσαμένηυπό ουδενός φόβου ή δεισιδαιμονίας ή άλλου τινός πάθους».
Ο σχολιαστής των έργων του Αριστοτέλους Σιμπλίκιος, παρέχειεπίσης ερμηνείαν της ατομικής θεωρίας του Δημοκρίτου, ην, ως λέγει,συνάγει πλην άλλων και εκ διαφόρων χωρίων έργων του Αριστοτέλους,ένθα μνημονεύεται ο Δημόκριτος. Κατά τούτον λοιπόν, ο Δημόκριτοςφρονεί ότι τα σώματα αποτελούνται εξ ατόμων άτινα είναι άπειρα το πλήθος και τα όποια έχουν απειρίαν σχημάτων. Ταύτα είναι πολύ μικράκαι δεν εμπίπτουν εις τας αισθήσεις μας. Μεταξύ των ατόμων υπάρχεικενόν διάστημα. Τα άτομα συντιθέμενα κατά διαφόρους τρόπουςγεννώσι τα διάφορα σώματα. Γίνεται δε η σύνθεσις αύτη διαστροβιλισμού. Η γένεσις (είτε ζωικού οργανισμού, είτε φυτικού είτε ενγένει κόσμου τίνος) είναι κατά διαφόρους τρόπους ένωσις ατόμων.
Η καταστροφή τούτων είναι διαχωρισμός των ατόμων. Η γένεσις είτεζωικού οργανισμού είτε κόσμου τινός είναι, κατά τον Δημόκριτον,άλλοίωσις. Ο μαθητής του Αριστοτέλρυς και διάδοχος εις την διεύθυνσιντης σχολής του Θεόφραστος, αναφέρει αρκετάς λεπτομέρειας περί τωνθεωριών του Δηιμοκρίτου επί φυσικών έν γένει ζητημάτων, όπως π.χ.: τιείναι βαρύ - κούφον, μαλακόν - σκληρόν, θερμόν - ψυχρόν, γλυκύ -πικρόν, λευκόν - μέλαν κλπ., ως επίσης θεωρίαν του Δημοκρίτου περίακουστικής και περί οράσεως. Αξίζει νά μνημονευθή η έξης περικοπή τουΘεοφράστου εξ ης λαμβάνομεν γνώσιν της αντιθέσεως των θεωριών τουΔημοκρίτου προς τας θεωρίας του Πλάτωνος: «Δημόκριτος δὲ καὶ Πλάτων, ἐπὶ πλεῖστον εἰσὶν ἡμμένοι, καθ' ἑκαστον γὰρ ἀφορίζουσι πλὴνὁ μὲν οὐκ' ἀποστερῶν τῶν αἰσθητῶν τὴν φύσιν, Δημόκριτος δὲπάντα πάθη τῆς αἰσθήσεως ποιῶν. Δημόκριτος μὲν οὖν οὐχ ὁμοίωςλέγει περὶ πάντων, ἀλλὰ τὰ μὲν τοῖς μεγέθεσι τὰ δὲ τοῖς σχήμασιν,ἔνια δὲ τάξει καὶ θέσει διορίζει. Πλάτων δὲ σχεδόν ἅπαντά πρὸς τὰπάθη καὶ τὴν αἴσθησιν ἀποδίδωσιν. Ὥστε δόξειεν ἄν ἑκάτεροςἐναντίως τῇ ὑποθέσει λέγειν, ὁ μὲν γὰρ πάθη ποιῶν τῆς αἰσθήσεωςκαθ' αὑτὰ διορίζει τὴν φύσιν' ὁ δὲ καθ' αὑτὰ ποιῶν ταῖς οὑσίαις πρὸςτὰ πάθη τῆς αίἱσθήσεως ἀποδίδωσι» (ο δε Δημόκριτος και ο Πλάτωνέχουν επιληφθή εις μεγίστην έκτασιν (της εξετάσεως του προβλήματοςτου αναφερομένου εις την φύσιν των αισθητών), διότι δίδουν ορισμούςαναφερομένους. εις εν έκαστον είδος εκ των αισθητών. Αλλ' ο μενΠλάτων κάμνει την έξέτασιν αυτήν χωρίς ν' αποστερή τα αισθητά από την πραγματικήν των υπόστασιν, ο δε Δημόκριτος κάμνει τούτο θεωρών όλατα αισθητά εξηρτημένα εκ των αλλοιώσεων οίτινες επισυμβαίνουν εις ταςαισθήσεις. Ο μεν Δημόκριτος οπωσδήποτε δεν έχει την αυτήν γνώμην ωςπρος όλα τα αισθητά, αλλά άλλα μεν τα καθορίζει επί τη βάσει των μεγεθών, αλλά δε επί τη βάσει των σχημάτων, μερικά δε επί τη βάσει τηςτάξεως και θέσεως. Ο δε Πλάτων ερμηνεύει όλα τα αισθητά, λαμβάνωνυπ' όψιν τας (υποκειμενικός) αλλοιώσεις και τα δεδομένα της αισθήσεως.Ώστε έκαστος εκ των δύο δύναται να δώση την εντύπωσιν ότι φθάνει ειςσυμπεράσματα αντιτιθέμενα με τας βασικάς προϋποθέσεις του συστήματός του. Δηλαδή, ο μεν Δημόκριτος καίτοι θεωρεί τα αισθητά ωςεξηρτημένα εκ των αλλοιώσεων των αισθήσεων (δηλαδή υποκειμενικά)καθορίζει όμως τας ιδιότητας εις τας όποιας αποδίδει καθ' αυτό ύπαρξιν(δηλαδή ουχί υποκειμενικήν, αλλά αντικειμενικήν). Ο δε Πλάτων ενώ παραδέχεται ύπαρξιν καθαυτό όντων (δηλ. των ιδεών), τα ερμηνεύεισχετίζων αύτα προς τας αλλοιώσεις της αίσθήσεως). Η αυθεντικωτέραδιατύπωσις των θεωριών του Δημοκρίτου συνάγεται εκ χωρίων έργωντου Αριστοτέλους. Κατά ταύτα, υπάρχουν πλείστα οντά μη τεμνόμενα(άτομα). Μεταξύ τούτων υπάρχει το κενόν. Την ύπαρξιν του κενούς τηνστηρίζει: 1) Εις το γεγονός ότι η κίνησις άνευ υπάρξεως κενού χώιρουείναι αδύνατος. 2) Η συμπύκνωσις και αραίωσις καθίστανται δύναταιμόνον με την ύπαρξιν καινού χώρου. 3) Η αύξησις στηρίζεται εις τηνείσοδον της τροφής εις κενούς χώρους του σώματος. Εις τα άτομαδιακρίνομεν τρία πράγματα: 1) Σχήμα (όνομαζόμενον ρυσμός), τάξιν(ονομαζομένην υπό των ατομιστών διαθιγήν) και θέσιν (ονομαζομένηνυπό των ατομιστών τροπήν). Περί τής αίτιας τής γενέσεως των ατόμωνκαι των ιδιοτήτων των δεν δυνάμεθα να έχωμεν γνώμην διότι είναι ταύτααιώνια, δηλαδή αναίτια.
Τα άτομα όμως έχουν διάφορον βάρος. Εις τόπον τινά του απείρουσυνεκεντρώθησαν κατ' ανάγκην διάφορα άτομα, ερχόμενα εκ διαφόρωνδιευθύνσεων, εδημιουργήθη ούτω στροβιλισμός (δίνη), όστιςευρυνόμενος συνεχώς επροκάλεσε την γένεσιν διαφόρων κόσμων. Κατάτον στροβιλισμόν τούτον των ατόμων εσχηματίσθησαν μεγαλύτερασύνθετα σώματα και ολόκληρος κόσμος. Προ απείρου χρόνου γεννώνταικαι καταστρέφονται κόσμοι, οίτινες είναι όμοιοι ή ανόμοιοι προς τονκόσμον τον όποιον γνωρίζει ο άνθρωπος. Η ψυχή αποτελείται απόλεπτότατα στρογγυλά άτομα. Μεταξύ των δύο ψυχικών ατόμωνυφίσταται τρίτον το όποιον προκαλεί, κίνησιν. Εις ιδιαίτερα όργαναασκούν τα άτομα ιδιαιτέρας λειτουργίας· ούτω ο εγκέφαλος είναι η έδρατου σκέπτεσθαι, η καρδία είναι η έδρα ταυ θυμού, το ήπαρ η έδρα τηςεπιθυμίας. Δια της εισπνοής εισάγομεν εις τον οργανισμόν ψυχικά άτομα,ενώ δια τής εκπνοής εξάγομεν τοιαύτα εις τον αέρα. Εφ' όσον υφίσταταιτοιαύτη λειτουργία, υπάρχει ζωή.
Τέλος σημειούμεν εν σχέσει με την ηθικήν διδασκαλίαν του Δημοκρίτουότι σώζονται αρκετά τούτου αποφθέγματα.
Κατά τας νεωτέρας έρευνας, αι θεωρίαι του Δημοκρίτου έσχον μεγάληνεπίδρασιν εις την εξέλιξιν των επιστημονικών και φιλοσοφικών ιδεών.Υπεστηρίχθη όμως η γνώμη ότι αι γενικαι θεωοίαι του Δημοκρίτου περίατόμων ιδίως, οφείλονται εις τον διδασκαλον αυτού (πιθανώτατα) και συμπολίτην Λεύκιππον, ενώ αι ηθικαί διδασκαλίαι του οφείλονται εν τινι μέτρω εις τον Πρωταγόραν. (Την άντίληψιν ταύτην ύπεστήριξεν ο Γερμανός φιλόλογος Κ. Ράϊνχαρτ).
Ευάγ. Σταμάτης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου